Mong manh ranh giới vi phạm pháp luật vì ngành nghề kinh doanh không rõ ràng

Năm 2014, dư luận cả nước đã rúng động trước một bản “đại án” khép tội ông N.Đ.K về hành vi kinh doanh trái phép, góp vốn mua cổ phần, cổ phiếu và trái phiếu của doanh nghiệp. Bản án đã nhận định hoạt động của bị cáo là hoạt động “kinh doanh tài chính trái phép”, vì “thực hiện mục đích không đúng với nội dung đã được đăng ký trong giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh”, lợi dụng danh nghĩa của cơ quan, tổ chức để kinh doanh cổ phiếu, cổ phần.

Bản án này đã khiến cho các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp hoang mang vì theo pháp luật nhà nước Việt Nam luôn khuyến khích hoạt động góp vốn thành lập công ty và thực hiện các giao dịch mua bán, chuyển nhượng cổ phần, cổ phiếu, chỉ ngoại trừ một số trường hợp đã được luật pháp quy định. Nếu đối chiếu với quy định tại Bộ Luật doanh nghiệp năm 2005 và Bộ Luật về chứng khoán, dù việc mua cổ phần, cổ phiếu là hoạt động đầu tư hay kinh doanh, thì doanh nghiệp cũng không cần phải xin giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh lĩnh vực này, trừ trường hợp đối với doanh nghiệp được thành lập để chuyên thực hiện các chức năng kinh doanh tài chính.

Điều hiển nhiên ở đây cho thấy rằng, mọi cá nhân, tổ chức hay doanh nghiệp vẫn được tư do mua bán trực tiếp cổ phần, cổ phiếu, trái phiếu của doanh nghiệp, thực hiện mua lại hoặc nhận chuyển nhượng từ người khác, thực hiện mua đấu giá hoặc mua trên sàn chứng khoán. Tất nhiên khi thực hiện mua bán thì chúng ta phải nộp thuế chuyển nhượng vốn và thuế thu nhập theo đúng với quy định. Luật cũng nêu, không ai đăng ký và cũng không cơ quan nhà nước nào cho đăng ký hoạt động kinh doanh cổ phần, cổ phiếu, ngoài trừ một số trương hợp như các công ty tài chính hay các công ty chứng khoán hoạt động tự kinh doanh chứng khoán. Và trong toàn bộ danh mục hệ thống ngành, nghề kinh doanh của Việt Nam cũng không có ngành, nghề nào là ngành, nghề “kinh doanh tài chính”.

Nếu cho rằng hoạt động kinh doanh mua bán cổ phần, cổ phiếu là một hoạt động kinh doanh phải đăng ký kinh doanh, thì đang có hàng vạn các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp của Việt Nam chúng ta đang có dấu hiệu phạm tội vì kinh doanh trái pháp, không thực hiện đăng ký kinh doanh theo pháp luật. Còn nếu cho đó là hoạt động kinh doanh phải có giấy phép đăng ký kinh doanh, thì chẳng lẽ thị trường chứng khoán đang là một nơi hoạt động kinh doanh trái phép. Nếu thế thì làm gì còn nhà đầu tư nào dám tham gia vào quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước? Như vậy sẽ khiến chúng ta không thể phân định được đâu là đúng hay sai, không biết làm sao để tránh phạm pháp.

Vì sự cấp bách trên, mà Luật doanh nghiệp năm 2014 đã được ban hành và sửa đổi, bổ sung. Mọi sự lo ngại của cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp về tội kinh doanh trái phép đã được dỡ bỏ, Luật quy định rõ rằng, doanh nghiệp có quyền “tự do kinh doanh trong những ngành, nghề mà luật pháp không cấm”. Đồng thời với Luật đầu tư năm 2014 được sửa đổi, đã quy định cụ thể những ngành, nghề đầu tư kinh doanh bị cấm và các ngành, nghề được đầu tư kinh doanh có điều kiện. Đặc biệt trong Bộ Luật hình sự năm 2015 đã loại bỏ tội kinh doanh trái phép. Tuy nhiên, trong Bộ luật vẫn duy trì một số tội phạm tương tự như kinh doanh trái phép, ví dụ tại Điều số 292 có quy định tội “cung cấp các dịch vụ trái phép trên mạng máy tính, mạng viễn thông”.

Quyền từ do kinh doanh không chỉ được ghi nhận trong Hiến pháp năm 2013, mà nó còn được hiện thực hóa và bảo đảm an toàn, đồng bộ hóa tại các điều luật cụ thể thay vì như trước chỉ quy định được quyền “tự chủ kinh doanh”.